Δεξιά και Αριστερά στον 21ο αιώνα

 
του Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη
(Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου.)

Στο πλαίσιο των νέων δομών που εγκαθιδρύει η παγκοσμιοποίηση από την πτώση του σοβιετικού imperiumκαι εντεύθεν, παρατηρούνται και αλλαγές που καμιά φορά είναι ανατρεπτικές στον τομέα των ιδεών, των ιδεολογιών, ενώ σαφώς απειλείται η υπόσταση του έθνους-κράτους. Το έθνος-κράτος είναι γέννημα των τελευταίων τριακοσίων ετών, έχει τις αφετηριακές του στιγμές στις μεγάλες επαναστάσεις του Διαφωτισμού, τη Γαλλική και την Αμερικάνικη, αλλά και τις ανατροπές του 19ου και του 20ού αιώνα, που είχαν ως κυρίαρχο ιδεολογικό τους προσανατολισμό την εγκαθίδρυση του έθνους-κράτους ως δημοκρατική επιταγή συνένωσης των ομοεθνών στην ίδια κρατική στέγη, στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Έχουμε, λοιπόν, τις επαναστάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα, που αφενός μεν καθιέρωσαν την αυτοδιάθεση των λαών και τη δημιουργία εθνικών κρατών και από την άλλη τη σοσιαλιστική επανάσταση των Μπολσεβίκων που διεκδικούσε την οικοδόμηση ενός σοσιαλιστικού κράτους παγκοσμίων διαστάσεων, που θα οδηγούσε εντέλει στην κομουνιστική, αταξική κοινωνία.
Αυτό το δίπολο έθνος-κράτος με λαϊκή κυριαρχία και δημοκρατική διακυβέρνηση, που εξελίχθηκε ως το πρότυπο των δυτικών καπιταλιστικών κρατών και, από την άλλη, το σοσιαλιστικό υπόδειγμα κράτους που καθιερώθηκε στο γνωστό σοβιετικό μπλοκ διακυβέρνησης, που κυριάρχησε κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια, απετέλεσε και τη συγκρουσιακή δομή μιας παγκόσμιας αντιπαράθεσης.
Πρέπει να υπογραμμίσουμε εδώ πως τόσο στο 19ο όσο και στον 20ό αιώνα η διεκδίκηση ελευθερίας ήταν υπόθεση εθνική, δηλαδή ήταν η αναφορά στην υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας, των εθνικών συμφερόντων, της ιστορίας, του πολιτισμού αλλά και της, όπως πολλές φορές εμφανιζόταν, προστασίας εθνικών δικαιωμάτων και ολοκληρώσεων σε άλλες εδαφικές περιοχές και χώρες. Αυτό συνέβη με τη Μεγάλη Ιδέα και την ελληνική εθνική ολοκλήρωση από το 19ο στον 20ό αιώνα μέχρι το 1922 και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Η τελευταία προσπάθεια εθνικής ολοκλήρωσης με βάση το δίκαιο της αυτοδιάθεσης συνέβη το 1955 με την διεκδίκηση των Κυπρίων για αυτοδιάθεση και Ένωση με την Ελλάδα, που στηριζόταν στη διαδικασία της αποαποικιοποίησης και τη χειραφέτηση αποικιοκρατούμενων περιοχών, όπως η Κύπρος, από τον αποικιακό ζυγό.
Επομένως, έχουμε μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αφενός μεν τη συνέχιση της εθνικής διεκδίκησης απελευθέρωσης από ξένες κατοχές, που έλαβε χώρα κυρίως στον Τρίτο Κόσμο και την αποτίναξη του αποικιακού ζυγού ή ακόμα και την απόκρουση ξένων εισβολέων, όπως έγινε στο Βιετνάμ, και από την άλλη έχουμε τη σύγκρουση δυτικού κόσμου με το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, που ήταν μια ιδιότυπη αντιπαράθεση παγκόσμιας Δεξιάς και Αριστεράς, που λάμβανε χώρα τόσο στο κάθετο επίπεδο, δηλαδή μεταξύ των συνασπισμών, όσο και σε οριζόντια διάσταση, που εκτυλισσόταν στο πλαίσιο των δυτικών αστικών κρατών με την εμφάνιση και δυναμική διεκδίκηση σοσιαλιστικών και αριστερών κομμάτων.
Όλο αυτό το πλαίσιο της αντιπαράθεσης, όπου η εθνική διεκδίκηση ήταν αφενός μεν νομιμοποιημένη ως απόκρουση ξένου εισβολέα και προάσπιση της ελευθερίας, αλλά και ως εθνικιστική με την έννοια της απόπειρας επέκτασης της εδαφικής και πολιτικής κυριαρχίας έλαβε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης νέες διαστάσεις και μορφές. Έτσι σήμερα, αφενός έχουμε τις έννοιες Δεξιά και Αριστερά να υφίστανται μια αλλοίωση με την έννοια της ομίχλης που τις περιβάλλει πλέον, στο βαθμό που η πτώση της σοσιαλιστικής προοπτικής ως κομουνιστικής ολοκλήρωσης έλαβε τέλος, τουλάχιστον προσωρινά με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ από την άλλη η Δεξιά αποπειράται να υπερβεί την συντηρητική της διάσταση, υιοθετώντας φιλελεύθερες αντιλήψεις κοινωνικού κράτους. Η Αριστερά επιχειρεί να εκδηλωθεί ως Σοσιαλδημοκρατία που δεν μπορεί να υιοθετήσει την κομουνιστική προοπτική, αλλά δέχεται αναγκαστικά τις επιταγές, θεσμικές και πολιτικές του αστικού δυτικού κράτους, με την έννοια ακριβώς της δημοκρατικής διάστασης του αριστερού περιεχομένου της πολιτικής, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν δεξιές και αριστερές αποκλίσεις που ταυτίζονται υιοθετώντας και οι δύο τις επιταγές της παγκοσμιοποίησης.
Οι έννοιες πλέον τις Ακροδεξιάς και της Ακροαριστεράς ταυτίζονται περισσότερο με την έννοια της κατάργησης ή της απόρριψης του δημοκρατικού κράτους και, φυσικά, σε ό,τι αφορά στην Ακροδεξιά το βασικό στοιχείο αναγνώρισης της ταυτότητάς της είναι η απόρριψη του άλλου, του ξένου, του μετανάστη, δηλαδή η απουσία οποιασδήποτε ανοχής και διαλεκτικής προσέγγισης της άλλης άποψης. Επομένως, σήμερα βιώνουμε την εποχή της μεταμοντέρνας διάστασης της οργάνωσης των κρατών και της ιδεολογικής προσέγγισης της πολιτικής, ακριβώς με την έννοια της μετάβασης μιας προβληματικής, η οποία συνεχίζει να επιχειρεί αναδιατύπωση ερμηνευτικών σχημάτων και ιδεολογικών προσεγγίσεων του παρελθόντος.
Η πραγματικότητα την οποία βιώνουμε σήμερα συνίσταται στην ιδεολογική σύγχυση εννοιών που στο παρελθόν χρησιμοποιούντο με μια σχετική καθαρότητα και στην παρούσα περίοδο της ανθρωπότητας είτε βρίσκονται σε διαδικασία αναδιαμόρφωσης και απόκτησης νέου περιεχομένου είτε έχουν περιέλθει σε αχρηστία και χρησιμοποιούνται ως αναστοχαστικές σημειολογικές προσεγγίσεις ενός κόσμου που έχει παρέλθει. Εκείνο που παραμένει όμως ζωντανό είναι η θέληση των ελευθέρων ανθρώπων να διεκδικούν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους, υπερασπιζόμενοι την ιστορία και τον πολιτισμό του συνόλου στο οποίο ανήκουν, το οποίο αποτελεί την ταυτότητά τους και με αυτό τον τρόπο υπερασπίζονται την πατρίδα τους, πέραν και έξω από οποιαδήποτε κομματοκρατούμενα ή διεθνώς καθοδηγούμενα ιδεολογικά σχήματα και αντιλήψεις που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, αλλά εκφράζουν πολύ περισσότερο τις επιβολές μιας παγκοσμιοποιημένης ολιγαρχίας.
Ιστορικά, πρέπει να υπογραμμίσουμε ως κατακλείδα πως η έννοια της ελευθερίας ως πρόταγμα πολιτικής και η θυσία για την υπεράσπισή της ως ιστορία και ως πολιτισμός ενός συλλογικού υποκειμένου που είναι η πατρίδα αποτελεί την ενοποιητική προοδευτική επιταγή πολιτικής για όλους, ανεξαρτήτως του περιεχομένου που λαμβάνουν σήμερα οι ιδεολογίες και το περιεχόμενο των εννοιών. Η ελευθερία αποτελεί προαιώνια αρχή και αξία, πρόσταγμα ιστορικό, που μπορεί να ενώσει κάθε συλλογικό υποκείμενο.
 
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ (Τεύχος 223)